VYF VRAE AAN FANIE VILJOEN

1. Kaptein Verdwyn is die nuutste in ’n hele rits boeke wat reeds uit jou pen verskyn het. Maak die verskyning van ’n nuwe boek jou steeds opgewonde?

Ja, dis altyd lekker om ’n nuwe boekbaba in die hande te hou. Wat lesers nie weet nie, is dat alles wat ’n mens skryf nie altyd boeke word nie, daarom is elke boek ’n groot genade.

2. Kan jy onthou wat die vonk/inspirasie was waaruit die storie ontstaan het?

Om onsigbaar te wees het my nog altyd gefassineer. Ek het selfs iewers nog ’n koerantuitknipsel wat verduidelik hoe die weermag daarmee eksperimenteer. Ek het die idee gebruik en dit saamgevoeg met selfoon-apps wat kinders vandag ken. 

3. Noem drie dinge wat jy sou doen as jy ’n dag lank onsigbaar kon word.

Ek sal in mense se huise gaan “spook” speel, inglip by die fliek en skoolboelies se ore frommel.

4. Hoe verloop jou dag? Het jy ’n vaste skryfroetine?

Ek lees soggens die koerant aanlyn, drink koffie en begin dan skryf. Facebook bied afleiding. Namiddag sal ek dalk aan ander skryfwerk aandag gee, soos die skryf van artikels vir die Hoezit!-webblad, e-pos antwoord of admin doen. Ek probeer ook om meer gereeld te skilder. Teen laatmiddag gaan ek gym toe. Ek is teen tienuur al in die bed met ’n boek.

5. Wat is die heel beste skryfraad wat jy ooit gekry het?

Gaan sit net op jou boude en begin skryf.

Besoek gerus Fanie se webtuiste: www.fanieviljoen.co.za

10 vrae aan Fanie Viljoen

Fanie Viljoen is een van die gewildste en mees bekroonde kinder- en jeugboekskrywers in Afrikaans. Hy is ook die samesteller van Galop, ’n bundel met perdestories wat pas by LAPA Uitgewers verskyn het.

1. Wat het jou die idee gegee om ’n bundel met perdeverhale saam te stel?

Ek het ’n Engelse bundel met perdestories gelees en was nie beïndruk nie. Ek het gedink ons sal beslis beter stories in Afrikaans kan skryf. Die uitgewer, Miemie du Plessis, was mal oor die idee.

2. Is jy self ’n perdeliefhebber?

Ek ry nie self perd nie – ’n perd het my eenkeer afgegooi en op my getrap toe ek en my nefie hom saam bloots probeer ry het. Ek het so te sê op die perd se boude gesit. Dit was nie slim nie. Ek het so rondgewip dat ek naderhand afgeval en onder die perd se pote beland het. My bene was vir lank baie blou en flippen seer. Naby my blyplek is daar egter perdestalle en ek gaan maak gereeld daar ’n draai om met die perde te gesels wanneer ek gaan stap. 

3. Voltooi: Ek dink perde is spesiale diere, want ...

 ... hulle is baie intuïtief – hulle kyk regdeur ’n mens. Hulle weet as jy siek is, as jy hartseer is, as jy hulle leed wil aandoen, as jy vir hulle lief is. Winston Churchill het nie verniet gesê daar is iets aan die buitekant van ’n perd wat goed is vir die binnekant van die mens nie.

4. Vertel ons ’n bietjie meer van die stories in Galop.

Daar is 13 heerlike stories in. Van ’n skynbaar befoeterde perd wat eintlik ’n sagte hart het, die verhaal van ’n spookperd, ’n spesiale perd wat ’n wens laat waar word, ’n hings wat baklei om weer die tropleier te word, ’n glansende perd, perde wat troos as ’n boetie sterf, en meer.

5.  Dit is die eerste keer dat jy ’n bundel met stories soos hierdie saamstel. Was dit vir jou moeiliker as om self ’n boek te skryf?

Dit was ’n lekker ervaring, want jy werk met skrywers se rou verhale. Ek is ’n bietjie van ’n control freak, so ek moes my inhou om nie my skryfstyl op stories af te druk nie. Ek sal beslis weer so iets aanpak. (Het jy vir my ’n storie, Jaco?)

6. Hoe lyk jou skryfroetine?

 Ek skryf soggens vir so twee ure lank, dan sal ek skilder, werk aan illustrasies of gaan gym of stap. Die skryftyd klink dalk min, maar die res van die dag is eintlik my dinktyd. Skrywers skryf ook as hulle dink!

7. Wat is vir jou die beste deel van skrywer wees?

 Ek kan my droom uitleef. Dis ook lekker om briefies of e-posse van lesers te kry.

8. En die slegste deel?

 As ’n manuskrip afgewys word ... Ja, dit gebeur nog. Dan moet jy vasbyt en bereid wees om weer te probeer en kyk of jy die storie kan red, of maar moet laat gaan.

9. Jy is nie net ’n fantastiese skrywer nie, maar ook ’n baie talentvolle illustreerder wat al van jou boeke self geïllustreer het. As jy enige kunstenaar (plaaslik of internasionaal) kan kies om jou volgende boek te illustreer, wie sou dit wees?

Ek hou baie van Piet Grobler se illustrasies. Hulle is so wonderlik verbeeldingryk. Een van hulle hang in die kantoor waar ek skryf.

10. Ek is seker aspirantskrywers kom klop gereeld by jou aan vir skryfraad. Wat dink jy is die grootste fout wat beginnerskrywers maak?

Jong skrywers lees nie genoeg nie. En met lees bedoel ek eintlik ook hulle kyk nie hoe stories “werk” nie. Stories volg ’n bepaalde patroon. Dit lyk baie maklik as jy ’n boek vir ontspanning lees, maar dit is nie. As ’n boek heerlik vir jou lees, moet jy weet die skrywer het baie tyd daaraan spandeer om dit so maklik te laat lyk!

Bestel die e-boekweergawe van Galop  hier: http://www.kalahari.com/Digital-Downloads/Galop-Perdestories-eBook_p_47889841?linkId=525696&affiliateId=10399&linkType=ORDER_REFERRAL

Moet ek liewer ophou skryf?

Ek kry gereeld briewe van gefrustreerde aspirantskrywers wat wil weet: Is dit die moeite werd om aan te hou met skryf? My manuskrip(te) is deur byna elke moontlike uitgewery afgekeur en ek weet regtig nie meer of ek enige skryftalent het nie. Is uitgewers bang om nuwe skrywers se boeke te publiseer? Moet ek ’n professionele proefleser kry om my manuskrip te versorg? Moet ek na ’n skryfskool toe gaan? Wat wil uitgewers nou eintlik hê?

Dis vir my baie moeilik om te sê wat jou te doen staan. Ongelukkig is dit waar dat mens 'n dik vel moet hê in hierdie bedryf. Mense is dikwels verbaas om te hoor dat skrywers wat reeds baie gepubliseer het, steeds afkeurbriewe kry, maar dit is regtig waar. Op my hardeskyf is talle stories wat nie die mas opgekom het nie. Baie van my stories is deur ’n lang en uitputtende herskryfproses voordat hulle vir publikasie aanvaar is.

As 'n manuskrip deur twee of drie uitgewerye afgekeur is, beteken dit nie noodwendig dit het nie meriete nie (almal noem altyd die voorbeeld van die eerste Harry Potter-boek wat glo deur byna elke Britse uitgewery afgekeur is – lees http://labarker.com/HarryPotter/howharry.html vir ’n interessante bespreking daaroor), maar my eerlike opinie: As dit my storie was, sou ek dit eers los en aan iets nuut begin werk. 'n Mens (ekself ingesluit) is geneig om so verlief te raak op 'n storie (dikwels juis daardie stories wat nié werk nie) dat jy later daaraan bly vasklou, in plaas daarvan om aan te hou met skryf.

’n Uitgewery se voortbestaan is afhanklik van nuwe stories, so moenie jouself bluf deur te sê: Ag, hulle soek nie regtig nuwe skrywers se stories nie, dis hoekom hulle my manuskrip afgekeur het. Ek is self ’n uitgewer, en ek kan jou verseker die werwing van nuwe skrywers is ’n prioriteit. Party genres verkoop weliswaar nie so goed soos ander nie (prenteboeke vaar tans swak in Afrikaans), daarom kan ’n mens minder daarvan publiseer en moet jy noodwendig kieskeuriger wees, maar geen uitgewer sal ’n goeie manuskrip deur sy vingers laat glip bloot omdat dit ’n nuwe skrywer se werk is nie.

Om 'n storie wat nie werk nie professioneel te laat proeflees, gaan waarskynlik min help - tensy jy bedoel jy wil dit deur 'n kundige laat lees wat jou kan help om die storiefoute uit te stryk. Maar selfs in laasgenoemde geval kan dit 'n duur oefening wees wat nie noodwendig publikasie gaan verseker nie. (En ligloop, hoor, daar is heelwat “kenners” wat teen ruim betaling manuskripte versorg, maar in werklikheid geen ondervinding in die kinder-en-jeugboekbedryf het nie.) My ervaring is dat skryfskole ’n wonderlike inspuiting is vir ’n mens se kreatiwiteit, en dat jy daar baie kan leer oor hoe die bedryf werk, maar uiteindelik is die hartseerfeit dat geen skryfskool van jou ’n skrywer kan maak nie.

Ek begryp aspirantskrywers se frustrasie met uitgewers, maar dis eintlik nie regtig so moeilik om te bepaal waarna hulle op soek is nie. Die geheim is maar net om die mark te bestudeer. As jy tienerboeke skryf, moet jy regtig alles gaan lees wat tans op die mark is, ten minste alles wat die afgelope vyf jaar (in Afrikaans) verskyn het. Nie alles is ewe goed nie, maar die vermoë om 'n swak jeugboek raak te sien, is ook al nuttig, want dit beteken jy verstaan die genre. Dit mag ook wees dat tienerboeke bloot nie die ideale genre vir jou "skrywerstem" is nie - dalk is jy eerder veronderstel om vir jonger kinders, of vir volwassenes, te skryf. Maar die enigste manier hoe jy dit sal kan vasstel, is om soveel moontlik te skryf (en te lees!). Die boeke wat van kleintyd af my tone laat omkrul het van lekkerkry, is die boeke wat ek die meeste geniet om te skryf. Dit is hoekom skryf so 'n moeilike ding is, want dis 'n dissipline waarmee ander mense jou eintlik baie min kan help. Vergeet van al die trimmings – op die ou end is dit net jy en jou rekenaar of tikmasjien of skryfpapier.

Die skrywer van die Harry Potter-artikel hier bo doen ’n interessante oefening: Lees ’n kinder- of tienerboek en skryf dan die redes neer waarom jy dink die betrokke boek is gepubliseer – met ander woorde, probeer uit die uitgewer se oogpunt daarna kyk. Neem Fanie Viljoen se Nova-reeks byvoorbeeld:

·                    Dis wetenskapfiksie, ’n seldsame genre in Afrikaans, maar ’n gewilde genre in rolprente. So, daar is ’n leemte in die mark.

·                    Die storie bevat volop aksie wat die leser op die punt van sy stoel hou, en dis goed geskryf.

·                    Dis lekker grillerig – iets waarvan jong lesers altyd hou.

·                    Daar is heelwat humor – wat ook altyd ’n treffer is.

·                    Die karakters is oortuigend, en seuns én meisies sal by hulle aanklank kan vind.

Of kyk na Christien Neser se reeks bestaande uit Kondensmelk, Koshuiskoffie  en Blou sjokolade (wat binnekort verskyn):

·                    Dis ’n liefdesverhaal – waarskynlik die gewildste genre onder tienermeisies.

·                    Dis anders. Die hoofkarakter, Elle, is ’n vars bries in die Afrikaanse jeugliteratuur. Sy is ’n bedorwe brokkie wat hard aarde toe kom. Sy moet dinge doen soos gaan kamp in Botswana, om middernag uit die koshuis sluip om haar beste vriendin te help hokkie oefen, sy moet die Otter-wandelpad gaan stap.

·                    Dis snaaks. Humor is gewild vir enige ouderdomsgroep. En Elle en Refi en die res van die karakters is plek-plek skreeusnaaks.

Om terug te keer na die vrae wat ek aan die begin gevra het: Ek dink die bottom line is: Skryf net. Of uitgewers dit in hierdie stadium wil aanvaar of nie. Geen enkele woord wat 'n mens skryf, is ooit 'n vermorsing nie, want in die eerste plek skryf jy vir jouself. Moenie jou te erg blind staar teen die publikasieproses nie. 

Die slymsindroom?

In ’n onlangse bespreking van die sogenaamde “slymsindroom” in Afrikaans (“Kinders geniet onaptytlikhede, maar is dit nodig?”, Volksblad, 10 Augustus 2010, http://www.volksblad.com/Vermaak/Nuus/Kinderlesers-geniet-onaptytlikhede-maar-is-dit-nodig-20100809) word ’n interessante kinderboekverskynsel bekyk, naamlik verwysings na snotterige en slymerige en slykerige dinge waarvoor ordentlike en welopgevoede (groot)mense hul neus optrek. Die artikelskrywer maak ten slotte die punt dat verwysings na “snot” en “poep” selfs die indruk kan versterk dat Afrikaans ’n “kommin, vulgêre taal” is.

            Nou, hierdie stelling verteer ek moeilik. (No pun intended.)

            Eerstens moet ’n mens darem regtig in ag neem dat hierdie sogenaamde “slymsindroom” allermins beperk is tot of uniek is aan Afrikaans. Oorsee het skrywers en uitgewers lankal besef kinders het dikwels ’n fassinasie met dinge wat “beskaafde” grootmense laat neus optrek. Kyk maar na die sukses van die Grossology-reeks, die uiters gewilde doekdraende superheld Captain Underpants se avonture waarin hy onder meer veg teen pratende toilette, Professor Poopypants en die Bionic Booger Boy, of ’n boek soos Who flung dung?. Trouens, van die beste voorbeelde wat die betrokke artikelskrywer aanhaal van sulke boeke in Afrikaans, is dan juis vertalings van buitelandse kinderliteratuur. So, hoe kan dit dan die indruk wek dat spesifiek Afrikaans ’n vulgêre taal is?

            Tweedens (en dis eintlik maar die hele punt – soos die genoemde artikel ook gedeeltelik uitwys), kinders van ’n sekere ouderdom verslind boeke waarin die gesag van volwasenes ’n bietjie uitgedaag word. Dit is daardie ouderdom waarop hulle nog bereid is om hardop te lag vir die keiser omdat hy kaal is (al word Ma of Pa bloedrooi van verleentheid). Die ouderdom waarop hulle nog bereid is om te wonder waarom dit nou juis so taboe is om in jou neus te krap of ’n wind te los – as hulle voor hul siel weet Ma en Pa en Oupa en Ouma doen dit óók soms skelmpies en per ongeluk.

            As jy my vra, was Roal Dahl waarskynlik die belangrikste grondlegger van die idee dat ’n mens kinderboeke (mag?) skryf waarin jy kinders se kant kies en saam met hulle grinnik oor allerlei onhebbelike goed. Selfs al maak jy grootmense die joos in en ontstel jy hul oorbeskaafde sin vir ordentlikheid. Enige iemand wat al ooit na ’n paar laerskoolseuns geluister het, sal weet hoeveel die idee van winde laat hulle byvoorbeeld amuseer. (En glo my, hulle noem dit beslis nie “winde laat” nie.) En noem ’n groep slobberige ruimtewesens die “Snotmonsters van Saturnus” en kyk hoe jy ’n klomp tienjariges laat skater. En die feit dat hulle daarvoor lag, beteken allermins hulle is onbeskaafde, onopgevoede barbare – dit beteken hulle is kinders.

            Die kruks van die saak is iets waarvan ons myns insiens steeds nie heeltemal weggekom het in Afrikaans nie, naamlik dat ons wil hê kinderboeke moet kinders leer om soet en stigtelik te wees.

En jammer, hiermee het ek ’n probleem.

Kinders is veronderstél om soms ondeund of soms pleinweg stout te wees, hul grense te toets, en boeke kan daardie behoefte aan pret en kattekwaad partykeer in ’n groot mate op plaasvervangende wyse bevredig. Buitendien, volwassenes kan soms regtig skokkend naïef wees oor die wêreld waarin vandag se kinders grootword – kom nou, net ’n vinnige blaai deur die koerant of tien minute se speel met die TV-afstandbeheer kan jou kinders aan veel, veel erger dinge blootstel as die (slop)woord “snot” in ’n koddige storieboek.

Ons het waaragtig prettige, opwindende, kindervriendelike, gewilde kinderboeke in Afrikaans nodig – des te meer as jy lees van onlangse navorsing wat beweer Suid-Afrika is die land met die swakste geletterdheidsyfers in Afrika. Jip, jy’t reg gelees – op die hele vasteland. Daarom het ons boeke nodig waarvoor kinders lief raak, wat hulle rasend van opgewondenheid maak om aan te hou met lees – maak nie saak of Ma of Pa of Oupa of Ouma of Juffrou of Meneer so ’n effense sooibranderigheid in die keel voel opstoot nie. Verstaan goed, ek bepleit hoegenaamd nie onnodige en onverantwoordelike naarhede of krasheid, of oorvloedige toilethumor in kinderboeke nie. Allermins. Maar oordrewe preutsheid? Asseblief, spaar ons dit. Gee ons kinders Helen Brain se superondeunde Kry ’n vlieëkoekie en ander krakerige stories, gee hulle nog parmantige speurhelde soos die molletjie wat wou weet wie op sy kop gedinges het, gee hulle meer slymerige wurm-avonture uit Fanie Viljoen se pen.

Spookstories

Iemand (’n joernalis) vra die anderdag vir my of ek met spookstories grootgeword het. Die vraag het gekom na aanleiding van die feit dat ek dikwels stories met ’n griltema skryf. En na aanleiding van die feit dat ek in die Karoo grootgeword het, waar stories - en ook spookstories of goëlstories - volop is. Die antwoord op hierdie vraag is ongetwyfeld ja. 

Ek onthou dat ek van kleins af stories gehoor het oor hoe daar byvoorbeeld in my oupa se tyd ‘n driffie op ons plaas was waar enige perd of donkie snags onverklaarbaar onrustig en steeks geword het. Ek onthou hoe my pa-hulle in ‘n stadium snags vreemde ligte in die veld op ons plaas gesien het. Ek onthou die grillige storie van die Heks van Hexrivier op my Storieman-kassette. Ek onthou stories oor hoe mense partymaal snags vir oulaas jou deurklokkie kom lui nadat hulle die tydelike met die ewige verwissel het. Ek onthou hoe Tania Hoorn, ’n meisie wat saam met my op skool was, laat een nag vir ons klas vertel het van onaardse dinge wat in haar ouma se huis gebeur het (ek sal nooit die prentjie van daardie baba- en katspoortjies in die suiker vergeet nie - ek het daardie nag huis toe gehardloop, so vrek bang was ek!). Ek onthou selfs ’n baie grillerige voorval waar ’n lappop wat my sussie iewers geërf het, eendag iets baie, baie vreemd gedoen het (maar dis ’n storie vir ’n ander dag - en boonop was dit waarskynlik te wyte aan my kinderverbeelding ...).
Maar die feit bly staan, spookstories is vir my eindeloos boeiend. Miskien veral omdat diegene wat dit vir jou vertel, gewoonlik so heilig oortuig is van die waarheid daarvan (of jy nou self skepties is of nie). Daarom was dit vir my groot pret om saam met Fanie Viljoen (wat oorspronklik met die idee vorendag gekom het) en François Bloemhof ’n hele bundel spookstories te skryf. 13 Spookstories het pas by LAPA Uitgewers verskyn. Die vier stories wat ek daarin geskryf het, is op ’n manier ’n huldeblyk aan almal wat in my jongdae vir my stories vertel het wat my snags uit die slaap gehou het. En nou kry ek die kans om dieselfde te doen!